"إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْرِ"؛ چه سرّی در شب است؟

در تفسیر انفسی و لسان عرفان، شب همان ماهیت است. ماهیت چیست؟ آنجا که وجود در سیر نزول، جاری می‌شود تا مراتب هستی پدید آید، آنچه پدید می‌آید، ماهیت است. درواقع ماهیت، ظرف ظهور وجود است و وجود، هر نقشی بخواهد بگیرد، در این قالب می‌آید.

پس ماهیت، خودش هیچ است؛ اما به سبب پذیرش نور وجود، ارزشمند شده است. به ویژه ماهیت موجودی به نام انسان که می‌تواند جامعِ وجود را به ظهور رساند. انسان همۀ مراتب را در خود گرفته و خدا با هر اسمی بخواهد ظهور پیدا کند، او می‌تواند ظرف ظهور آن اسم شود. مثلاً اسم «بصیر» الهی در قالب چشم انسان می‌آید و اسم «سمیع» در گوش او؛ «عفُوّ»، «رئوف»، «ستّار» و سایر اسماء نیز در او به ظهور می‌رسند.

یکی از اعمال شب‌های قدر این است که این دعا را بخوانیم:

"اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْداً دَاخِراً لاَ أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعاً وَ لاَ ضَرّاً وَ لاَ أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءاً أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ مَا آتَيْتَنِي فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الْفَقِيرُ الْمَهِينُ اللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْنِی نَاسِیاً لِذِکْرِکَ فِیمَا أَوْلَیْتَنِی ..."؛

خدايا من [روزم را] به شب رساندم درحالی‌که بندۀ خواری هستم که مالک سود و زيانى برای خویش نيستم و نمی‌توانم از خود پیشامد ناگواری را بازگردانم. این مطلبی است که من آن را بر خود گواهى مى‌‏دهم و به ناتوانى و بيچارگى خود در برابرت اعتراف می‌کنم. پس بر محمد و آل محمد درود فرست و به من‏ و همۀ مؤمنين و مؤمنات آنچه از آمرزش در اين شب، وعده فرمودى وفا كن و آنچه بر من مرحمت فرمودى تمام و كمال گردان. زيرا كه من بندۀ بینوای مستمند ناتوان تهی‌دست خوار توأم. خدایا قرار مده مرا فراموش‌کار از یاد خویش در آنچه به من انعام فرمودی... .

گفتیم قلب ما بُستان خداست و جنّت خدا بُستان ما. محصول این دو باغ هم اسماء الهی است و ازآنجاکه ما در بهره‌برداری از این محصولات عاجزیم، باید به خدا پناه ببریم.

نه اینکه هر کاری خواستیم، بکنیم و بعد استغفار بگوییم؛ یا مدام به درگاه خدا ناله و زاری کنیم و باز همان باشیم که بودیم! بلکه از ابتدا عجز خود را ببینیم و بکوشیم با اسماء او، عجز خود را کنار بزنیم.

منظور از دیدن عجز چیست؟ اعتراف به اینکه ما عبد اوییم و هیچ‌چیز از خود نداریم؛ اما می‌توانیم در سایۀ ربوبیت او، لباس اسمائش را بر قامتِ جانمان بپوشیم. زیرا خداوند پیوسته با تعلیم اسماء در جان ما و نیز عرضۀ راه و روش حرکت در دین، ما را در آغوش امن خود پناه داده و می‌دهد.