سخن از نفس بود و مراتبی که از عالم قدسی تا عالم ناسوت طی کرده و اسیر حجاب‌های نورانی و ظلمانی شده است؛ درست مانند دانۀ میوه‌ای که حامل تمام مراتب دانه، ساقه، شاخه، برگ و میوه است؛ اما در اسارت گِل مانده.

در ادامۀ بحث ادب توحید (جلسۀ 29، 5 صفر ۱۴۴۲) به تبیین موضوع قوس نزول و صعود می‌پردازیم.

از کجا آمده‌ام؛ به کجا می‌روم؟!

گفتیم که انسان از وطن نورانی، به قالب ظلمانی نزول کرد و با دین در سه جلوۀ شریعت، طریقت و حقیقت می‌تواند از قالب ظلمانی به وطن نورانی صعود کند. این بازگشت از خلق به حق و از ظلمات به نور، معاد است. حال می‌خواهیم ببینیم رجوع ما در معاد از چه زمانی، کجا و به چه کیفیت آغاز شده است.

حکمت و مشیّت خداوند بر این تعلق گرفت که ارواح و نفوس مجرده، از عالم انس و وحدت یعنی احسن تقویم به عالم طبع و ظلمت یعنی دنیا نزول کنند. احسن تقویم، عالمی نورانی و قدسی بود که قوام وجودی تمام حقایق نوری در آن، تنها بر "هو الحی القیوم" استوار بود. عالمی که عقول، نفوس و قوا همگی با هم مأنوس بودند و هیچ یک اسم و رسم خاصی نداشتند؛ سراسر عالم را با حقیقتشان سیر می‌کردند و در انس به تجلیات ذات اقدس اله مشغول حمد و ثنا بودند.

در ادامۀ بحث ادب توحید (جلسۀ 28، 4 صفر ۱۴۴۲) به تبیین موضوع قیامت کبری می‌پردازیم.

دانستیم داشتن مقام نوری برای انسان و خلیفه‌شدنش کافی نیست و باید این مقام در او به تعین و تشخص برسد. يعنی هويتش را به‌گونه‌ای بسازد که با اين نورانیت به دیدار خدا برسد. ابزار و آلاتِ ساختن و شکل دادن به این هویت را نیز علی‌الاتصال از جانب حق به‌صورت درونی و بیرونی دریافت می‌کند.

از معاد و رجوع صوری و معنوی هر موجود به اصل خودش سخن گفتیم و آن را از نظر سید حیدر آملی به دو دسته معاد انفسی و آفاقی تقسیم کردیم.

قیامت انفسی را که قیامت هر شخص در عالم متصل خودش است، توضیح دادیم و دانستیم انسان با طی مراتب توحید فعلی و صفاتی و ذاتی، در نفس خود، وارد در قیامت صوری معنوی خود می‌شود و با صورت‌های نفسانی که برای خود ساخته، با مرگش وارد عالم برزخ می‌شود. اما اینکه در برزخ کجا زندگی می‌کند و چه باید بکند و عالم منفصلش چه می‌شود، موضوعی است که در «قیامت آفاقی» بررسی می‌شود.